وقتی بحرین با ژست حقوق بشر و با آراء ۴۰ خانواده از ایران جدا شد/چه بلایی بر سر ایرانیان جزیره بحرین آمد ؟/ پهلوی یک ساعت پس از اعلام استقلال ، بحرین را به رسمیت شناخت+ تصاویر

پهلوی از سویی در جنگ ویتنام با بمباران مردم بی دفاع به آمریکا کمک می کرد ! از طرفی در یمن به سعودی ها در سرکوب مردم بی دفاع کمک می کرد ، از طرفی با تجهیز کردها اغتشاش و درگیری در عراق را سامان می داد ، اما در موضوع مهم بحرین به چند فرمان نمایشی اکتفا می کرد.

به گزارش گروه سیاسی”ره به ری” : شاید بتوان جدایی بحرین از ایران را یکی از تلخ ترین وقایع صد سال اخیر برای مردم ایران دانست.

کلاه گشادی که در ماجرا بحرین بر سر “وطن ” رفت.

فاجعه ای که رسانه ها کمتر به آن پرداخته اند.

ماجرا از چه قرار بود ؟

بحرین قسمتی از سرزمین ایران بود، اما در دوره انحطاط قاجاریه، دولت انگلستان از ضعف دولت مرکزی استفاده کرد و به موجب قراردادهایی که در سال های ۱۸۲۰ ، ۱۸۶۱ ، ۱۸۸۰ و ۱۸۹۲ با بحرین منعقد کرد، به تدریج بر نفوذ خود در آن سرزمین افزود و بعدها مدعی شد که از زمان قرارداد ۱۸۲۰ دولت انگلستان شیخ بحرین را مستقل می شناخته است.

در ان سالها بازی سیاسی خاندان پهلوی علیه ملت ایران را به خوبی می شد مشاهده کرد.

رضا خان اگر چه برای حفظ بحرین کار جدی انجام نداد ، اما نمی خواست ننگ جدای بحرین را به جان بخرد و از همین رو گاه و بی گاه به انگلیس ها اطمینان می داد که حفظ بحرین توسط ایران هیچ ضرری برای انگلیس ندارد و …

پهلوی از سویی در جنگ ویتنام با بمباران مردم بی دفاع به آمریکا کمک می کرد ! از طرفی در یمن به سعودی ها در سرکوب مردم بی دفاع کمک می کرد ، از طرفی با تجهیز کردها اغتشاش و درگیری در عراق را سامان می داد ، اما در موضوع مهم بحرین به چند فرمان نمایشی اکتفا می کرد.

برای مثال تمام تلاش پهلوی در سال ۱۳۳۶ در خصوص بحرین را می توان به این جمله محدود کرد : بحرین استان چهاردهم ایران است.(مصوبه مجلس شورای ملی)

در همان سال در میان مردمی که پیرامون موضوع بحرین سوال می کردند این چنین سخن می راندند : پادشاه ایران ، شاهنشاه آریا مهر رهبری مبارزات بحرین را در دست گرفته است و…

در سال ۱۹۵۸ نیز علی رغم جو سازی های رسانه های وابسته به دربار اوضاع به همین منوال بود و هیچ یک از اظهارات رژیم پهلوی از حرف به عمل تهدید نشد.

جای سوال دارد ، رژیمی که در سرکوب بسیاری از کشورهای مظلوم و انقلابی از ویتنام تا یمن ، در کنار امریکا قرار گرفته و از هیچگونه کمک مالی و تسلیحاتی دریغ نکرد ، چگونه در قبال بحرین به حرف و شعار اکتفا کرد؟

پهلوی به بهانه انتقاد به استقلال بحرین سفری به عربستان سعودی انجام داده و دلایل حمایت این کشور از استقلال بحرین را جویا شد.

با وجود هر انچه که رژیم پهلوی ان را تلاش های محمد رضا پهلوی برای جلوگیری از جدا شدن بحرین از ایران می نامید ، چند سال پس از استقلال بحریت ، سیاست رژیم پهلوی به یکباره در قبال “پاره ی تن ایران” تغییر کرد.

چرا بحرین این قدر مهم است ؟

از نظر استراتژیک و سوق الجیشی بحرین در خلیج فارس از جایگاه بسیار ویژه ای برخوردار است. واقع شدن بحرین در مرز ساحلی عربستان و قطر در گذشته فرصت قابل ملاحظه ای را برای ایران به دنبال داشته است. هر چند از نظر حقوقی بین ایران و بحرین آبهای آزاد وجود دارد، اما قبل از جدایی بحرین حق استفاده از منابع بستر برای ایران تا نزدیکی سواحل عربستان و قطر ادامه پیدا می کرد. تصور اینکه ایران در دو سوی یکی از مهمترین آبراه های جهان دارای ساحل باشد می تواند تا حدی نشان دهد که بحرین از حیث سیاسی و نظامی چه اهمیتی در تفوق بر کشورهای عربی منطقه وحتی تاثیرگذاری بر معادلات بین المللی برای ایران داشته است. اگر بحرین در حاکمیت ایران باقی می ماند، با توجه به افزایش گستره آب های سرزمینی، رگ حیاتی نفت دنیا تا حد زیادی در تسلط ایران قرار می گرفت.

وجود منابع غنی نفت و گاز در پهنه آب های سرزمینی بحرین نیز اهمیت قابل توجهی به این سرزمین بخشیده است. همچنین موقعیت مناسب برخی از جزایر برای پهلوگیری و تعمیر کشتی های بزرگ اقیانوس پیمای ۵۰۰ هزار تنی در بنادر آنها و مرواریدهای مشهور آن نیز از امتیازات دیگر آن محسوب می گردید.

پذیرش نماینده از سوی مردم بحرین جهت مذاکره

هنگامی که انگلستان قصد خروج از خلیج فارس کرد، «طرح تشکیل اتحادیه‌ای متشکل از قطر، بحرین و هفت امیرنشین سواحل خلیج فارس (امارات متحده عربی) را ارائه کرد.» (بحرین چرا و چگونه از ایران جدا شد، عباس پرتوی مقدم، مطالعات تاریخی، زمستان ۱۳۸۵، شماره ۱۵) این اتفاق، بیش از هر چیز در تیره شدن روابط این و عربستان اثر گذاشت. شاه در آوریل ۱۹۶۸ سفر خود به حجاز را منتفی کرد. با این همه، این تیرگی چندان دوامی نداشت و خیلی زود به روشنی گرایید. شاه در اکتبر ۶۸ به عربستان رفت. همین موقع بود که محمدرضا، با اینکه پیشتر از قرار گرفتن بحرین در طرح بریتانیا مخالفت کرده بود، در دهلی نو، سخنرانی معروفی کرد و گفت حاضر است به رای مردم بحرین احترام بگذارد.

به این ترتیب روند نزولی مواضع ایران در قضیه بحرین آغاز شد. ایران، به‌زودی نمایندگانی را به عنوان سخنگویان مردم بحرین پذیرفت و با آن‌ها وارد مذاکره شد. روزنامه‌ها که در زمان رضاشاه سعی می‌کردند حق تاریخی ایران در بحرین را اثبات کنند، مقاله‌نویسی درباره کم‌اهمیت جلوه دادن بحرین را شروع کردند.

مذاکرات نشان می‌داد که قرار است یک «همه‌پرسی» سرنوشت همه چیز را مشخص کند. اردشیر زاهدی، از تصمیم جدید ایران خبر داد: «پس از مطالعات لازم، دولت تصمیم گرفت که در این مورد به سازمان ملل متحد که تنها مرجع حل اختلافات بین‌المللی است متوسل گردیده مسئولیت کسب تمایل باطنی و آمال واقعی مردم بحرین را به این سازمان جهانی، که مورد قبول قاطبه ملل است واگذار نماید.»

آن قدر که شوری به این ماجرا اعتراض کرد ، پهلوی اعتراض نکرد

 شوروی بیش از سردمداران ایرانِ شاهنشاهی به این اقدام اعتراض کرد. شوروی اعتقاد داشت که موضوع بحرین پیش از آغاز اقدامات اوتانت می‌بایست که در شورای امنیت مطرح و به شور گذاشته می‌شد.

پهلوی به دنیال حفظ وجهه بین المللی

کنفرانس مطبوعاتی دهلی نو، در ۱۴ دی ۴۷، اتفاقی بود که همه را غافلگیر کرد. شاه ایران که تا چند روز قبل از آن بر حق حاکمیت کشورش بر جزیره بحرین پافشاری می‌کرد، از «حق رای مردم بحرین» گفت: «چنانچه مردم بحرین علاقه‌مند به الحاق به کشور من نباشند، ایران ادعای ارضی خود را نسبت به این جزیره پس خواهد گرفت… ایران به اراده و خواست مردم بحرین، در صورتی که مورد شناسایی بین‌المللی نیز واقع شود، احترام خواهد گذاشت.» (روابط خارجی ایران (۱۳۲۰-۱۳۵۷)، علیرضا ازغندی، نشر قومس، ۱۳۹۱، ص۳۹۴)

شاهی که برای رای و نظر مردم خود ذره‌ای ارزش قائل نبود و اعتقاد داشت این بی‌تمدن‌ها را باید هر چه زودتر –و با هرچه زورتر- از دروازه‌های تمدن عبور داد، حالا برای رای و خواست قلبی مردم بحرین –این جزیره‌نشینان استعمار بریتانیا- احترام قائل می‌شود.

جدای از اینکه این «ژست» بین‌المللی چه نسبتی با اوضاع داخلی ایران داشت و چه نسبتی با تهدیدات حامیان و پاسبانان سلطنت داشت، شاه هنوز هم در اندرونی‌ها می‌ترسید که تاریخ چه قضاوتی درباره او خواهد کرد. قضاوتی که زیاد هم به تاریخ نیاز نداشت و از همان روزهای نخست جدایی بحرین از ایران، شاه و دوستدارانش می‌دانستند که مردم اندوهگین‌اند.

دیگر برای مردمی که دوباره داشت خاطره ترکمانچای‌ها و آخال‌ها برایشان زنده می‌شد و دوباره می‌دیدند که بخش دیگری از سرزمینشان را از دست می‌دهند، چه «غروری» باقی می‌ماند و چه «ایمانی»؟

بحرین با رای ۴۰ خانواده استقلال یافت

خسور معتضد با اشاره به استقلال بحرین درسال ۱۳۵۰ پس از یک رفراندوم خانوادگی گفت: تنها با رأی ۴۰ خانواده بحرینی، بحرین را از ایران جدا کردند؛ شما تصور کنید با رأی ۴۰ خانواده، آذربایجان از ایران جدا شود! ۴۰ خانواده با نفوذ با یک صحنه سازی که توسط “لرد کارنادن” انجام شد، رفراندوم کردند و بحرین را از ایران جدا کردند.

این پژوهشگر تاریخ با بیان اینکه دولت ایران این رفراندوم را به رسمیت نشناخت و در مجلس هم رأی نیاورد، خااطرنشان کرد: پس از آن نمایندگان اقلیت هویدا را استیضاح کردند و هویدا شروع کرد به فحش دادن؛ در یکی از جلسات حزب ایران نوین هویدا گفت ” بحرین مثل دختری است که به سن شوهر دادن رسیده است و ما شوهرش دادیم، بچه هم دارد” این جمله را آقای هویدا گفته است در اسناد ساواک موجود است.

معتضد افزود: بنابر این بحرین با این حقه بازی ها از ایران جدا شد؛ البته اگر هم جدا نمی شد به خاطر اینکه ۱۲۰ سال از ایران جدا مانده بود و بافت جمعیتی آن تماما عرب شده بودن و ایرانی ها را از بحرین اخراج کرده بودند، اداره کردن بحرین مشکل بود.

وی ادامه داد: پس از این اتفاق ها قرار شد آن سه جزیره ای که متعلق به ایران بود را پس بدهند؛ مثل این است که کسی به شما دو کیف بدهد و بعد شما یکی را برگردانید در ازای گرفتن یکی دیگر از کیف ها، در این شرایط دولت ایران کوتاه آمد و در ازای بحرین، سه جزیره به ایران برگشت اما میثاق های لازم امضاء نشد، که الآن می بینیم که آنها بازی درآورده اند و می گویند این سه جزیره را پس بدهید.

مذاکرات آشکار پهلوی و عربستان و انگلیس بر سر بحرین(۳)

مذاکرات جدایی بحرین به‌طور آشکار و پنهان میان ایران، ‌انگلستان، ‌عربستان سعودی و آمریکا انجام ‌شد. جدا از سیاست‌های استعماری انگلستان، حمایت عربستان سعودی (‌به‌عنوان کشور عرب با نفوذ منطقه)‌از خواسته‌ها و آمال شیخ بحرین و نیز مرز آب‌های سرزمینی و فلات قاره دو ایران و عربستان، موضوع مهمی بود که به تضاد منافع دو کشور انجامید به‌طوری که شاه برنامه دیدار رسمی خود از عربستان سعودی را در اوایل سال ۱۹۶۸ به تعویق انداخت. بالاخره با مذاکرات طرفین نخستین قدم قابل توجه در حل اختلافات دیرین دو کشور بر سر مرز فلات قاره و مالکیت جزایر فارسی و عربی در تاریخ ۲۴ اکتبر ۱۹۶۸ با امضای یک موافقت‌نامه برداشته شد و باعث شد ایران در مورد مسئله بحرین کوتاه آمده و عقب نشینی سیاسی کند.

در آن شرایط، حکومت ایران حفظ بحرین با توسل به شیوه‌های نظامی را در توان خود نمی‌دید. دولت شاه از عکس العمل انگلستان به‌عنوان یک قدرت بزرگ استعماری واهمه داشت، ضمن اینکه این کار تمام کشورهای عربی را (‌اعم از تندرو و محافظه کار )‌ علیه ایران متحد و هم پیمان می‌ساخت. این در حالی بود که ایران در آن دوران درگیری‌های ارضی و مرزی و سیاسی گسترده‌ای با عراق داشت. از طرف دیگر شاه می ترسید که اقدام نظامی ایران سازمان ملل متحد را علیه ایران وارد عرصه کند.

بنابراین شاه با توجه با سازش‌های پنهانی انجام شده و شرایط زمانی، راه حل سیاسی را برگزید. شاه در ‌اوایل ۱۹۷۰ در مصاحبه‌ای خواستار حل مسئله بحرین از طریق کسب نظر مردم آن به وسیله سازمان ملل متحد شد. بالاخره پیشنهاد رسمی شاه از طریق گفت‌وگوهای بعدی ایران با انگلستان و دبیرکل سازمان ملل در اوایل سال ۱۹۷۰ به نتیجه نهایی رسید و ایران در تاریخ ۹ مارس ۱۹۷۰ ‌رسما خواستار همکاری دبیرکل سازمان ملل برای استعلام نظر واقعی مردم بحرین از طریق انتصاب یک نماینده ویژه شد.(۴)

چرا ایرانی های بحرین شورش کردند؟

یکی از ویژگیهای مهم بحرین عبارت از ترکیب جمعیتی (‌نژادی )‌ و مذهبی آن است. با توجه به پیشینه تاریخی بحرین و وابستگی آن به ایران ،‌تعداد زیادی از ساکنان آن ایرانی تبار هستند که در بخشهای گوناگون کشور مشغول به کار هستند. چنانکه با وجود تغییر و تحولات گسترده در این امر در خلال دهه‌های گذشته ، حتی بر اساس منابع آماری کشور انگلستان ۲۰ درصد بافت نژادی آن را در پایان دهه ۱۹۸۰ ایرانیان تشکیل می‌دادند! ضمنا حدود ۶۰-۷۰ درصد مسلمانان بحرین را شیعیان و تنها ۳۰- ۴۰ درصد آنان را سنیان تشکیل می‌دهند . در حالی که با وجود اکثریت شیعیان ،‌قدرت سیاسی در دست  سنی مذهبان است و این امر یکی از نقاط ضعف امنیت ملی آن کشور است . همین امر گاه بی گاه مشکلاتی سیاسی برای  بحرین به وجود آورده است،‌ چنانکه مثلا در سال ۱۹۵۳ شیعیان بحرین که از افزایش سریع مهاجرت کارگران عرب سنی مذهب و تغییر مصنوعی ساختار جمعیتی نگران و ناراضی بودند ،‌ شورش کردند . لذا برخورد بین گروههای شیعه و سنی بحرین توسعه یافت و پس از چندی رهبران گروهها با تشکیل ‌” کمیته وحدت ملی “‌ ( لجنه الاتحاد الوطنی ) به یک آرامش نسبی رسیدند.(۵)

 تصویر ذیل تفریحات سالم و خوشگذرانی های شاه یک مملکت را نشان می دهد:

پایان ماجرا

اعلامیه استقلال بحرین در تاریخ ۱۴ اوت ۱۹۷۱ منتشر شد. دولت ایران تنها یک ساعت پس از استقلال بحرین آن را به رسمیت شناخت. یک روز بعد (‌۱۵ اوت )‌، ‌بحرین و انگلستان یک قرار داد دوستی ( با هدف مشورت در مواقع ضروری) با یکدیگر امضا کردند. بدین ترتیب، مسئله بحرین پس از یک قرن و نیم منازعه و کشمکش  به سرانجام رسید.‌(۵) در واقع ایران در ازای دریافت امتیاز بازپس گیری جزایر سوق الجیشی تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی  از حق حاکمیت خود بر بحرین صرفنظر کرد.

علت ضعف پهلوی چه بود ؟ ساده دلی یا ترس؟

شاه ساده دل یا شاهنشاه ترسو؟

با این حال برخی از تاریخ‌نگاران معتقدند شاه بر اساس تحلیل‌هایی خوشبینانه درباره مردم بحرین دست به اینگونه سخنان زده است. چرا که او گفته بود به خواست مردم بحرین احترام می‌گذارد و اگر آنها نخواهند، اصراری به مالکیت بر بحرین نخواهد داشت.

این تاریخ‌نگاران می‌گویند تصور شاه این بود که برای کسب نظر مردم بحرین، همه‌پرسی برگزار خواهد شد و مردم بحرین که بیش از ۶۰ درصد شیعه‌مذهب هستند، ادامه تابعیت ایران را بر استقلال در پناه شیوخ دست‌نشانده انگلستان ترجیح می‌دهند.

اما حتی اگر شاه بر اساس چنین تحلیل‌هایی دست به چنان رفتاری زده باشد، هیچ چیز آنگونه که شاه گمان می‌کرد پیش نرفت. هیئتی از سوی سازمان ملل برای کسب نظر مردم انتخاب شد و این هیئت بدون برگزاری همه‌پرسی به ارائه گزارشی پرداخت که واضح است نظرات بخش‌های مهمی از مردم بحرین را نادیده گرفته است.

سرانجام ۱۰ اردیبهشت ۱۳۴۹، استقلال بحرین در شورای امنیتی سازمان ملل مورد تایید قرار گرفت. ۲۴ اردیبهشت، مجلس شورای ملی با مخالفت تنها ۴ نماینده عضو حزب پان‌ایرانیست به رهبری محسن پزشک‌پور، جدایی بحرین را تایید کرد. در ۲۸ اردیبهشت نیز با رأی همه ۶۰ نماینده مجلس سنا، آخرین گام برای جدا شدن استان چهاردهم ایران برداشته شد.

اسدالله علم در خاطرات خود چنین نوشته است: «گوینده رادیو ایران خبر جدایی بحرین را چنان با افتخار خواند که گویی هم‌اکنون بحرین را فتح کرده‌ایم.»(۶)

 منابع

۱- http://www.asremrooz.ir/vdcb.5b8urhbw9iupr.html

۳- http://www.khabaronline.ir/news-4368/aspx

۲- (اسدالله علم، همان، ج۲، ص۴۸و۴۹)

۴ http://www.alef.ir/vdcjamev.uqe8xzsffu.html?12647

۵- http://www.shafaf.ir/fa/news/255639/%D9%88%D9%82%D8%AA%DB%8C-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B1%D8%B6%D8%A7-%D9%BE%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C-%D9%86%D8%AE%D9%88%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D8%AF%D9%86-%DA%A9%DB%8C%D8%B4%D9%88%D8%AA-%D8%A8%D8%A7%D8%B4%D8%AF%D8%B9%DA%A9%D8%B3