انتقال آب دریای مازندران به کویر لوت/ گرمترین نقطه زمین در ایران است
نواجنوب:با محاسبه پستی و بلندیهای موجود در این کویرها پیشبینی
میشود که عمیقترین نقطه دریاچه در زمان پرشدن بین ۲۵۰ تا ۳۰۰ متر باشد.
شهروند، برای پرکردن دو دریاچه در کویر لوت و دشت کویر نیاز
به انتقال آب از دریای مازندران به کویر است. دریای مازندران ۲۶متر از سطح
اقیانوس و دریاهای آزاد پایینتر است. همزمان سطح متوسط کویر لوت تقریبا
۳۰۰ متر از سطح دریاهای آزاد پایینتر است. یعنی برای انتقال آب نیاز به
لولهکشی و پمپ نبوده و با احداث یک تونل آبرسانی زیرزمینی از زیر رشته
کوههای البرز و به دور از کانونهای آتشفشانی؛ میتوان این امر را به
سرانجام رساند. طول این لوله مطابق با مسیریابی مناسب بین ۴۰۰ تا ۴۵۰
کیلومتر خواهد بود. بنا به بررسیهای کارشناسان آب دریای مازندران در
سالهای آتی بالا خواهد آمد و از هماکنون لازم است تمهیداتی اندیشیده شود
تا اضافه آب قبل از وارد آوردن صدمه به شهرهای ساحلی ایران تخلیه شود. با
بهرهبرداری از فناوری تاریخی ایرانیان در ساختن قنات و پیوند آن با فناوری
مدرن در ساختن تونلهای انتقال آب میتوان آب مورد نیاز پرکردن دریاچههای
کویر را تأمین کرد. دانش و فناوری ساخت تونل با توجه به ساختن هزاران تونل
در سراسر جهان و همچنین در ایران وجود دارد. بهترین نمونه آن تونل زیر
دریای مانش است که انگلستان و فرانسه را به هم متصل میکند. بدین منظور ۳
تونل به طول ۵۰ کیلومتر برای عبور قطار سریعالسیر و عبور خودرو در عمق ۴۰
متری زیر بستر دریا ساخته شدند. این تونل یکی از عجایب هفتگانه دوران
معاصر و یکی از شاهکارهای مهندسی لقب گرفته است.
مهندسان ایرانی تجربیات فراوانی در ساختن تونل و سد دارند و به راحتی
قادر هستند هشتمین شاهکار مهندسی دوران معاصر را بهنام خود ثبت کنند.
مسأله مهم در طراحی تونل رعایت سرعت و فشار آب است تا از تخریب تونل به علت
اصطکاک با حرکت آب جلوگیری کنند. نظر به اینکه آب دریای مازندران در
سواحل حامل برخی آلودگیهاست؛ ضروری است که دریافت آب در مناطقی واقع در
عمق دریا و با فاصله از ساحل انجام گیرد تا از ورود آلایندهها به تونل
جلوگیری کند.
مساحت کنونی کویر لوت ۵۱هزار کیلومتر مربع و مساحت دشت کویر (کویر نمک)
معادل ۷۷هزار کیلومتر مربع است. پس از پرشدن کویرها از آب؛ سطح آب
دریاچههای پیشنهادی از پایینترین نقطه کوههای جنوبی کویر لوت بالاتر
نخواهد آمد مگر اینکه دیوارهایی شبیه سد در برخی شکافهای کوه ساخته شوند.
با محاسبه پستی و بلندیهای موجود در این کویرها پیشبینی میشود که
عمیقترین نقطه دریاچه در زمان پرشدن بین ۲۵۰ تا ۳۰۰ متر باشد.
کیفیت آب دریای مازندران
هزاران سال قبل دریای مازندران بخشی از اقیانوس بود و آب آنهم به همان
درجه حاوی نمک بود. با جداشدن این بستر آبی از اقیانوس و جاری شدن آب شیرین
در آن؛ غلظت نمک آب کاهش یافت. آب دریاچه مازندران شیرین نیست ولی کیفیت
آن با آب دریاهای آزاد همچون خلیج فارس و دریای عمان بسیار متفاوت است.
ترکیب شیمیایی دریای مازندران از نوع منیزیم، کلسیم و سولفات است و میزان
نمکهای محلول آن بین ۱۲ تا ۱۳ گرم در لیتر است که به تقریب یک سوم شوری آب
دریاهای آزاد و اقیانوسهاست. شورترین آب آن در خلیج قرهبغاز در سواحل
ترکمنستان است. آب دریاهای آزاد شور است درحالیکه آب دریای مازندران تلخ
است و این تلخی بهدلیل ترکیبات سولفوری است. شوری آب دریای مازندران قابل
مقایسه با شوری بسیاری از دریاچههای جهان نیست. در عالم مقایسه؛ شوری آب
دریاچه ارومیه ۲۲۰ گرم در لیتر است. درحالیکه شوری آب دریاهای آزاد از
جمله آب دریای عمان بین ۳۰ تا ۴۰ گرم در لیتر میرسد. حتی شوری آب دریاچه
وان در ترکیه بیشتر از دریای مازندران است و شوری آب آن بین ۲۰ تا ۲۵ گرم
در لیتر میرسد. همچنین غلظت شوری آب دریاچههای پنجگانه شمال آمریکا بین
یک تا ۳ گرم در لیتر است و به همین دلیل جزو دریاچههای شیرین محسوب
میشوند. علت شیرین بودن آب این دریاچهها جریان مستمر آب بهصورت ورود و
خروج آب از آنهاست. بنا بر یک پژوهش مشترک پژوهشگران دانشگاه تربیت مدرس،
موسسه خاکشناسی ایران و دانشگاه گریفیث استرالیا؛ ترکیب ۵۰-۵۰ آب دریای
مازندران و آب شیرین رودخانهها یا منابع زیرزمینی قابلیت استفاده در
کشاورزی را دارد بدون اینکه نیاز به تصفیه یا شیرین کردن آب دریا باشد.
جدا کردن نمک و سایر مواد کانی از آب دریای مازندران ۳ برابر کمتر از
شیرین کردن آب دریاهای آزاد هزینه دارد با این حال هماکنون در بسیاری از
کشورهای جهان نمکزدایی از آب اقیانوسها بهعنوان یکی از منابع اصلی آب
آشامیدنی تبدیل شده است و در مجموع چنین کاری به لحاظ اقتصادی برای آن
کشورها مقرون به صرفه است.
ذخیره آب دریای مازندران و پاسخ به نقدهای زیستمحیطی
در حال حاضر ۱۳۰ رودخانه بزرگ و کوچک به دریای مازندران منتهی میشوند که
بزرگترین و پرآبترین آنها رودخانه ولگاست که نزدیک به ۸۰درصد آب آنرا
تأمین میکند. مساحت دریای مازندران۳۷۱هزار کیلومتر مربع و ذخیره آب آن
۷۸۲۰۰ کیلومتر مکعب است. در مقام مقایسه، ذخیره آب دریای مازندران ۵.۳
برابر ذخیره آب ۵ دریاچه بزرگ در شمال آمریکاست. دریای مازندران از طریق
ولگا و همچنین کانال ولگا- دان که مجهز به حوضچههای تنظیم سطح آب و برقرار
هم ترازی آب است؛ بهطور غیرمستقیم به دریای بالتیک و دریای سیاه ارتباط
دارد ولی این کانالها در فصل زمستان قابل کشتیرانی نیستند. به وسیله این
کانالها حجم ورود آب به دریای مازندران قابل کنترل است و میتوان کمبود
احتمالی آب را با ورود آب بیشتر تأمین کرد.
نمایی از کانال اتصال رودخانههای ولگا و دان در روسیه
در سالهای ۱۳۵۰ خورشیدی دولت اتحاد جماهیر شوروی اقدام به یک تغییر بزرگ
در جغرافیای دریای مازندران کرد که در فضای بینالمللی آن دوران مورد توجه و
اعتراض ایران (بهعنوان تنها شریک دریای مازندران در آن دوران) و نهادهای
بینالمللی قرار نگرفت و آن بستن سد روی باتلاق بزرگ واقع در شرق دریای
مازندران بود که هماکنون جزیی از خاک ترکمنستان است. این اقدام با هدف
افزایش سطح آب و تأمین عمق موردنیاز برای کشتیرانی در مناطق شمالی دریا
صورت گرفت. با این عمل باتلاق مورد نظر خشک شده و ضایعات جبرانناپذیری به
محیطزیست سواحل شرقی دریا وارد آمد. آب ولگا شیرین و سرد است؛ این آب در
نواحی شمالی دریای مازندران باعث کاهش غلظت نمک شده و در بخش جنوبی وارد
سطوح زیرین آب میشود که خنکتر و دارای غلظت نمک بیشتری است. نظر به
اینکه این دریاچه راه خروجی ندارد آب موجود در آن تبخیر شده و باعث تلخی و
افزایش شوری آن میشود. در مقام مقایسه میتوان به ۵ دریاچهای که در مرز
آمریکا و کانادا واقع شدهاند، اشاره کرد که این ۵ دریاچه با هم مرتبط بوده
ولی دارای یک راه خروجی هستند که آبشار نیاگارا در مسیر یکی از راههای
خروجی واقع شده و آب خروجی این دریاچهها در ایالت نیویورک جاری شده و
نهایتا به اقیانوس اطلس سرازیر میشود.
استفاده از آب دریای خزر برای پرکردن دریاچههای مورد نظر در کویرهای
ایران هیچ خطر زیستمحیطی برای دریای خزر ایجاد نمیکند بدین دلیل که آب
موردنیاز به مرور و طی قریب به ۲سال تأمین خواهد شد. مضافا، این پروژه
قابلیت مهار و هدایت آب جاری در رودخانههای زیرزمینی واقع در لایههای
تحتانی کویر را دارد که هماکنون به دریای عمان میریزد. با هدایت این آب
به دریاچههای آتی میتوان از یک منبع آب شیرین برای پرکردن آب دریاچه نیز
بهره برد. از قبل قابل پیشبینی است که بخش مهمی از آب وارد شده تبخیر
خواهد شد تا اینکه رطوبت موجود در فضای فلات مرکزی ایران افزایش یافته و
ابرهای بارانزا در آن پدید آیند. با شروع بارندگی، آب مورد نیاز مناطق
مرکزی ایران تأمین شده و بسترهای زیرزمینی مجددا پر خواهند شد. تداوم
بارندگی نهایتا به تأمین آب شیرین دریاچهها کمک خواهد کرد در عین حالیکه
کانال انتقال آب از دریای مازندران پس از پر شدن دریاچهها تنها در صورت
کاهش سطح آب دریاچهها و بهعنوان یک منبع ذخیره مورد استفاده قرار خواهد
گرفت.
گرمترین نقطه زمین کجاست؟
پایگاه خبری تحلیلی «پارس»-ترجمه: راضیه زرگری- کویر لوت
در ایران براساس تصاویر گرفتهشده توسط ماهواره لندست۷ در ۶جولای ۱۹۹۹ در
طول موج مادونقرمز بهعنوان گرمترین نقطه زمین دیده شده است.
- اطلاعات دریافتی مادونقرمز از ماهوارههای لندست نشان میدهد دمای
هوای کویر لوت ایران در سال ۲۰۰۵، به داغی ۳.۱۵۹درجه فارنهایت رسیده است.
- موقعیت داغترین مکانها روی زمین سالبهسال تغییر میکند.
- داغترین نقاط زمین، بسیار گرم و برای دستگاههای زمینی دور از دسترس هستند.
عنوان «داغترین نقطه جهان» اغلب به العزیزیه واقع در لیبی اطلاق میشود
که در آن بالاترین دمایی که تاکنون روی زمین اندازهگیری شده، به ثبت
رسیده است اما مطالعه دادههای درجه حرارت ماهوارهای نشان میدهد این
عنوان به مکانهای دیگر تعلق دارد و میتواند سالبهسال تغییر کند.
العزیزیه تا بهحال رکورددار ثبت بیشترین درجه حرارت در ۱۳سپتامبر ۱۹۲۲
بوده است؛ وقتی دماسنج ایستگاه هواشناسی درجه حرارت را به واسطه وزیدن
بادهای جنوبی در هوای بیش از حد گرم صحرای آفریقا، ۱۳۶درجه فارنهایت
(۵۸درجه سانتیگراد) نشان داد. درجه حرارت سوزان العزیزیه رکورد قبلی
۱۳۴درجه فارنهایت، مربوط به ایستگاه هواشناسی کوره نهر در درهمرگ واقع در
ایالت کالیفرنیای آمریکا که در ۱۰جولای ۱۹۱۳ اندازهگیری شده بود را شکست و
عنوان داغترین نقطه زمین را به خود اختصاص داد.
قدمت انرژی گرمایی زمین داغترینهای ادامهدار
با توجه به تحقیقات جدید توسط یک تیم در دانشگاه مونتانا با استفاده از
دادههای ماهوارههای لندست سازمان زمینشناسی ایالاتمتحده هیچیک از این
مکانها در حالی که ممکن است بسیار گرم باشند، سزاوار پرچمداری«داغترین
نقطه روی زمین» نیستند.
استیون رانینگ یکی از اعضای بیانیه ناسا میگوید: «بسیاری از
مکانهایی که خود را داغترین نقطه روی زمین میدانند، حتی مدعیان جدی هم
محسوب نمیشوند.
رانینگ و همکارانش ۷سال دادههای مادونقرمز (که درجه حرارت را نشان
میدهد) را از طریق ماهوارههای لندست مورد بررسی قرار داده و متوجه شدند
که برنده ۵سال از ۷سال بررسی مناطق مختلف در واقع کویر لوت در ایران است.
دلیل اینکه لوت پیش از این در لیست داغترین مناطق زمین جای نداشت به گفته
دیوید میلدرکسلر یکی از اعضای تیم، این است که «بیابانهای گرم زمین مانند
صحرای بزرگ آفریقا، گبی، سونوران و لوت از نظر اقلیمی خشن و بسیار دور از
دسترس هستند و دسترسی برای اندازهگیریهای رایج و نگهداری ایستگاه
هواشناسی معمول در این مناطق عملی نیست. اندازهگیری درجه حرارت اکثر
مناطقی که در لیست داغترین نقاط زمین قرار دارند به سادگی و مستقیما توسط
ابزارهای زمینی امکانپذیر نیست.
ماهوارههای محکوم به فنا قهرمان سقوط
از سوی دیگر ماهوارهها میتوانند به مکانهای سخت و دور از دسترس راه پیدا
کنند چراکه آنها هر قطعه از سطح زمین را اسکن میکنند. این ماهوارهها
آنچه «درجه حرارت پوسته زمین» خوانده میشود را میگیرند و اطلاعات میزان
حرارت یک بسته خاص زمین از خورشید، اتمسفر و دیگر منابع حرارتی را
میگویند. درجه حرارت در ایستگاههای آب و هوا اندازهگیری شده و در واقع
چندین متر بالاتر از سطح زمین گرفته میشود. بالاترین درجه حرارت پوسته
زمین ثبت شده در هر سال از مطالعه در سال ۲۰۰۵ در کویر لوت مشخص شد که
رقم خیرهکننده ۳.۱۵۹درجه فارنهایت (۷.۷۰) درجه سانتیگراد را نشان داد.
لوت بالاترین دمای سطح زمین در سالهای ۲۰۰۴، ۲۰۰۶، ۲۰۰۷ و ۲۰۰۹ را هم
به خود اختصاص داد. در حالی که موقعیت جغرافیایی داغترین مکانهای روی
زمین ممکن است از سالی به سال دیگر تغییر کنند، شرایطی که در این میان
پایدار باقی میماند مشابه است؛ زمینهای خشک، سنگی و تیرهرنگ در جذب گرما
مناسب هستند، در حالی که سطوح شنوماسهای سبکتر بیشتر به منعکس کردن
نور خورشید تمایل دارند. وقتی تصاویر رنگهای طبیعی از لندست کویر لوت را
با تصاویر مادونقرمز مقایسه میکنیم، مناطق تیرهتر بهعنوان داغترین
مناطق خودنمایی میکنند.
کانال ولگا-دن